HARCERSTWO LEGIONOWSKIE. Początki tradycji i organizacja roju „TOM”

Na progu XX wieku na ziemie polskie, pozostające jeszcze pod zaborami, docierają wiadomości o nowej idei wychowawczej młodzieży – skautingu. Podwaliny pod nową metodę dał Robert Baden-Powell angielski generał, który szkolił młodocianych rekrutów do armii brytyjskiej, a widząc sukces tej operacji następnie przeniósł ją na grunt cywilny.

W Polsce za prekursorów harcerstwa uważa się Andrzeja Małkowskiego i Olgę Drahonowską, późniejsze małżeństwo, które zaangażowało się całym swoim dorosłym życiem w upowszechnianie nowej metody wychowawczej. W roku 1911 A. Małkowski tłumaczy książkę R. Baden-Pawella „Scouting for boys”.

Gdzieś latem roku 1916 Polikarp Wróblewski „Wyrwa” członek 7 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej im. Tomasza Zana utworzył filię drużyny harcerskiej w Chotomowie. Drużyna po niedługim czasie przekształciła się w oddział tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej. Oddział brał udział w ataku na garnizon niemiecki w koszarach przy stacji kolejowej Jabłonna (obecne Legionowo) w celu jego rozbrojenia (11 – 14.11.1918 r.). Po odzyskaniu niepodległości po roku 1918 w miejscowych koszarach służyli żołnierze mający rodowód harcerski i to oni inicjowali organizację środowiska. Stacjonowała tu m.in. tzw. grupa harcerska 4. pułku piechoty Legjonów. Tu po ukończeniu szkoły rekruta odbywali najróżniejsze kursy i obejmowali dowództwo oddziałów grupy. 18 maja 1919 r. w sile kompanii wraz z 2 Dywizją Piechoty Legjonów wyjechali na front wojny polsko-bolszewickiej koło Lidy. W roku 1919 po sugestii gen. Bogusława Roi i wniosku złożonego przez miejscowych działaczy społecznych, starosta powiatu warszawskiego wydał decyzję zatwierdzającą nazwę Legionowo. Od tego czasu używano nazwę Jabłonna – Legjonowa.

Harcerskie korzenie Legionowa sięgają lat 20. ubiegłego stulecia. Jest wzmiankowany rok 1925 – na podstawie monografii Legionowa, spisanej w roku 1935 przez Józefę Iwaszkiewiczównę – to prawdopodobna data powstania 1 Drużyny Żeńskiej im. „Dzieci Lwowa”. 17 marca 1930 roku utworzono gminę wiejską Legionowo na prawach miasta. 17 sierpnia 1930 r. powołano próbną drużynę męską im. T. Kościuszki. Drużyny żeńska i męska należały odpowiednio do hufców II i X Chorągwi Mazowieckich Związku Harcerstwa Polskiego. W dniach 12/13 lutego 1937 r. w Legionowie z pomocą wojska odbył się pierwszy harcerski doświadczalny kurs spadochronowy. Pod koniec lat 30. działały drużyny męskie we wszystkich legionowskich szkołach powszechnych, 1 Drużyna Żeńska im. „Dzieci Lwowa”, parę gromad w tym gromada w Szkole Rodzin Wojskowych w koszarach. W rejonie istniały drużyny w Białołęce, Wiśniewie czy Modlinie. Od 1934 roku działała Organizacja Przyjaciół Harcerstwa z przewodniczącym mjr. Stanisławem Olczakiem, następnie kpt. Wacławem Zydelem (od kwietnia 1935 roku). Rozkazem Naczelnika Harcerzy Zb. Tyrskiego L.6 z dnia 10.03.1939 roku powołano phm St. Godlewskiego komendantem hufca harcerzy w Legionowie. Przy komendzie hufca istniał krąg starszoharcerski.

Kampania wrześniowa 1939 roku przerwała na krótko działania organizacyjne. Starsza młodzież uczestniczyła w wojennym Pogotowiu Harcerskim. W Legionowie na stacji kolejowej działała kuchnia polowa obsługiwana przez harcerki, gdzie był punkt informacyjny dla emigrującej ludności i przejeżdżających żołnierzy. Do zadań pogotowia należało m.in. patrolowanie lasów przed pożarami czy obserwacja zachowań kolonistów niemieckich.

14 września 1939 roku do Legionowa wkraczają oddziały hitlerowskie.
W drugiej połowie 1940 roku z inicjatywy phm Stanisława Godlewskiego „Grabowski” został nawiązany kontakt z inspektorem Ulu „Puszcza” Szarych Szeregów hm. Manstwertem Śmigalskim „Szwed”. Po tym spotkaniu zaczęto organizować podziemne struktury hufca, który przyjął kryptonim Rój „Tom”, komendant Ludwik Schmidt ps. „Rabczyk” – instruktor wysiedlony z poznańskiego. Hufiec utrzymywał kontakty z jednostkami Ulu „Wisła” (chorągiew warszawska) i miejscowymi strukturami Armii Krajowej. W Legionowie istniała drużyna „Folwark” utworzona przez Kazimierza Urbańskiego „Sławomir” dla potrzeb wejścia zorganizowanej formacji harcerzy legionowskich z Grup Szturmowych do 2. plutonu przyszłego baonu „Parasol”. W Szkole Handlowej działała drużyna im. Zawiszy Czarnego. Istniała drużyna prowadzona przez H.O. Jerzego Latochę „Dąb”. Dwuzastęp żeński „Las” działał kierowany przez Janinę Fultyn „Janka” (XII 1942 r.) oraz dwuzastęp im. marsz. Józefa Piłsudskiego z Zegrza Płd. i Wieliszewa – druż. Sławomir Sokolnicki „Sław”.
W Legionowie Przystanek – Łajski działała drużyna oparta na 170. MDH im. A. Małkowskiego założona przez Ryszarda Brzezińskiego „Orlin”. W Choszczówce działa drużyna Zawiszacka „Poniatowski” prowadzona przez phm. Władysława Krawczyka „Korsa. Z kwietnia 1944 roku jest wzmianka o istnieniu zastępu żeńskiego utworzonego przez Mirosławę Zwitek „Mira”, przy drużynie „Poniatowski”.
W Wiśniewie powstała drużyna im. Romualda Traugutta. Istniała drużyna żeńska Organizacji Harcerek drużynowa Halina Zwoleńska „Szarotka”. Nieporęcka drużyna „Chrobry” działała samodzielnie do maja 1943 roku – druż. Marcin Szyperek „Lew”. Drużyna przyjęła do swoich zadań m.in. pomoc jeńcom radzieckim osadzonym w obozie jenieckim w Benjaminowie.

Na terenie Chotomowa (jesień 1942 roku) drużynę prowadził Andrzej Linke „Dahal”. Chotomów był ostatnią stacją przed granicą Rzeszy z Generalnym Gubernatorstwem. Dlatego obserwacja ruchu transportów i migracji ludności były głównymi zadaniami drużyny. Na tym terenie działała od 1940 roku drużyna żeńska O. H. „Burza” z drużynową Haliną Drewnikówną „Alina”. Jabłonowską drużynę Bojowych Szkół prowadził Bohdan Stankiewicz „Kuna”. 17 czerwca 1943 roku polegli koło wsi Stanisławów dwaj podchorążowie z Jabłonny: Mirosław Stępkowski „Alfa” i Stanisław Felicki „Skiba”, którzy uczestniczyli w odbiorze rzutu broni. W sierpniu 1943 roku drużyna przyjęła imię „Alfy” i „Skiby”. Powstał również zastęp „Dęby” założony przez Janinę Ołdakowską „Baśka”, który rozrósł się do wielkości drużyny kryp. „Koniczyny” O. H. (maj 1942 rok).

Opracował Robert Sztylka

Komentarze