Komu i kiedy należy się zachowek? Sprawdzamy prawo spadkowe!

Testament nie gwarantuje całości spadku?

Testament, mimo tego, że w dużej części spełnia prawo każdego pełnoletniego człowieka o dowolnym dysponowaniu własnym majątkiem, nie zawsze jest zgodny z oczekiwaniami najbliższej rodziny. Bardzo często można spotkać sytuację, w której małżonkowie przepisują swój dorobek życia, w którego skład wchodzą nieruchomości, ruchomości i inne dobra materialne – osobom, spoza ustawowego kręgu spadkobierców (np. tylko jednemu dziecku, aktualnemu konkubentowi, konkubinie itp.). Niemniej jednak, polskie prawo w pewnym sensie chroni interesy spadkobierców ustawowych, niezależnie od tego czy zostali wymienieni w testamencie. Zachowek jest pewnym rodzajem pogodzenia praw spadkobierców ustawowych i osób wspomnianych w testamencie – zgodnie z wolą osoby zmarłej.

Zachowek – zabezpiecza interesy najbliższej rodziny

Zachowek można zdefiniować jako część udziału spadkowego, który przysługuje spadkobiercom ustawowym. W praktyce, gdyby zmarły, nie pozostawił po sobie testamentu – według prawa dziedziczą po nim:

• współmałżonek, współmałżonka
• dzieci i wnuki (zstępni)
• rodzice osoby zmarłej (nie teściowie)

Można więc stwierdzić, że prawo do zachowku ma wyłącznie najbliższa rodzina, czyli osoby, którym przysługuje spadek. Aby jednoznacznie określić komu z tej grupy przysługuje zachowek, należy najpierw zbadać które z tych osób są uprawnione do dziedziczenia spadku zgodnie z ustawą. Należny zachowek otrzymuje się zazwyczaj pod postacią przekazania darowizny w ustalonej wysokości, zapisu lub powołania do spadku. Taka czynność jest wykonywania na wniosek spadkobiercy ustawowego a wykonana przez osobę, która została wskazana w testamencie. Jeśli żadna z powyższych czynności nie jest możliwa, zachowek ma formę roszczenia o zapłatę.

Jak obliczyć wysokość zachowku i jak się o niego ubiegać?

Wysokość zachowku jest wskazana w ustawie. Jest ona zdefiniowana jako część udziału spadkowego. Najczęściej wynosi on połowę (1/2) udziału spadkowego, który przysługiwałby w przypadku dziedziczenia ustawowego, jednak są również wyjątki. Jeśli osoba, której przysługuje zachowek jest małoletnia, lub niezdolna do pracy (wyłącznie całkowicie i trwale), wówczas ustawowa wysokość zachowku wynosi aż 2/3 udziału spadkowego. Wysokość części zachowku nie zawsze jest tak prosta do wyliczenia jak się wydaje. Obliczenia mogą być utrudnione przez długi zmarłego, darowizny itp. Pomocny może być w tej sytuacji substrat zachowku, czyli nie innego jak wartość spadku z doliczeniami lub potrąceniami np. wysokości zobowiązań i darowizn na rzecz zmarłego które również wchodzą w skład dziedziczenia i mogą pomniejszyć lub powiększyć ogólną wysokość spadku. Aby wyliczyć ostateczną wartość zachowku należy pomnożyć podstawę zachowku przez tzw. substrat.

Jeśli najbliższa rodzina ma prawo do zachowku, musi skierować do spadkobiercy, który został ujęty w testamencie roszczenie o zapłatę. Warto jednak pamiętać, że mimo przysługującego prawa, należy liczyć się z tym, że można nie otrzymać od spadkobiercy określonego w testamencie pełnej kwoty zachowku. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku darowizn i doliczeń do spadku (zapisów windykacyjnych). W takiej sytuacji, należy wystosować żądania do osób, które są dłużnikami zmarłego lub osób obdarowanych w postaci darowizny przez spadkodawcę. Pamiętajmy, przy tym, że maksymalną wysokość ustala granica wzbogacenia się obdarowanego lub wysokość zobowiązania dłużnika – nie otrzyma się zachowku więcej niż dana osoba otrzymała (lub jest winna). O zapłatę zachowku można ubiegać się praktycznie w dowolnym czasie, chociaż według Kodeksu Cywilnego, roszczenie przedawnia się po pięciu latach od oficjalnego otwarcia testamentu.

Kiedy nie przysługuje zachowek?

Czasami, nawet najbliższa rodzina może zostać pozbawiona prawa do zachowku. Taka sytuacja jest dość rzadka, niemniej jednak spotykana. Praw do zachowku nie mają osoby oficjalnie wydziedziczone przez osobę zmarłą. Wydziedziczenie pozbawia wszystkich wybranych zstępnych prawa do ubiegania się o zachowek. W takiej sytuacji, prawomocny jest wyłącznie testament i cała masa spadkowa zostaje rozdysponowana zgodnie z zawartą w nim wolą. Jednak do wydziedziczenia, nie wystarczy wola zmarłego, musi on wskazać konkretne, najczęściej rażące przyczyny, przez które chce wyłączyć najbliższego członka rodziny z ubiega się o spadek. Do takich powodów można zaliczyć np. dokonanie przestępstwa wobec zmarłego lub jego rodziny, obraza szacunki i czci, uzależnienia i inne poważne powody określone w art. 1008 Kodeksu cywilnego. Do nich można również zaliczyć rażący brak odpowiedzialności, który może spowodować roztrwonienie spadku, a także brak zainteresowania i opieki nad spadkodawcą. Powody wydziedziczenia muszą być zawarte w prawomocnym testamencie, wraz z dość szczegółowym opisaniem sytuacji, które spowodowały chęć wykluczenia krewnego ze spadku. Nieuzasadnienie wydziedziczenia może spowodować jego nieważność – dlatego też, tak ważne jest spisanie testamentu pod okiem notariusza. Zachowek nie przysługuje również rodzeństwu spadkodawcy, chociaż według ustawy są oni w kręgu ustawowych spadkobierców.

Jak widać pozostawienie po sobie testamentu nie zawsze jest równoznaczne z zagwarantowaniem obdarowanej osoby, przekazaniem swojego majątku. Z punktu etycznego punktu widzenia, wola zmarłego powinna być uszanowana, niemniej jednak, prawo przewiduje również poszanowanie interesów dzieci i najbliższej rodziny zmarłego. Ciężko jednoznacznie określić, co jest “sprawiedliwe”. Wszystko zależy od rodzaju relacji międzyludzkich i indywidualnych więzi, a one w nawet najbliższej rodzinie mogą być bardzo różne. Można więc potraktować zachowek jako formę zabezpieczenia interesów wszystkich spadkobierców – tych ustawowych i tych wskazanych w testamencie.

zaradnyfinansowo / wikipedia / art. 991. do 1011 Kodeksu Cywilnego

Artykuł partnera

Komentarze