HISTORIA. Polnische Wehrmacht w Legionowie?
2020-09-24 6:37:21
Niepozorny dopisek na brzegu kartki poszerza naszą wiedzę o historii Legionowa
Zdarza się niekiedy, że niepozorna pocztówka zawiera rewelacyjne informacje historyczne. Tak jest właśnie w przypadku karty, którą zdobyłem ostatnio. Zamieszczona na niej korespondencja potwierdza silne związki Legionowa z życiem politycznym kraju
Pocztówka została wysłana 11 grudnia 1916 roku z legionowskich koszar do Wieliczki. Nadawca poza tradycyjnymi życzeniami podał swój adres zwrotny, co po 85 latach okazało się najcenniejszą informacją. Nazwa instytucji wojskowej, w której służył, brzmi:
Werbebüro poln [ische] Heeres
Orstkomandantur Jabłonna bei Warschau
co można przetłumaczyć jako:
Biuro Werbunkowe Armii Polskiej
Komendantura Lokalna w Jabłonnie koło Warszawy
Zarówno data korespondencji jak i adres są ściśle związane z ówczesnymi wydarzeniami politycznymi. W 1916 roku w następstwie dużych strat na froncie Niemcy i Austro-Węgry w poszukiwaniu rekruta zwróciły baczniejszą uwagę na Królestwo Polskie. W lipcu generał Ludenrorff pisał w liście do wiceministra spraw zagranicznych:
„Stwórzmy Wielkie Księstwo Polskie z Warszawy, a zaraz potem polską armię pod dowództwem niemieckim”
Młodociany szeregowy Fischer wysłał kartkę z Jabłonny 6 maja 1916 roku. Stacjonujący tu ochotnicy Polnische Wehrmacht odziewani byli w takie właśnie niemieckie mundury, lecz na czapkach mieli polskie orzełki
Następstwem takiej polityki było ogłoszenie w 1916 roku przez cesarzy Niemiec i Austro-Węgier aktu 5 listopada, proklamującego rzekome „samodzielne państtwo polskie. Już 9 listopada warszawski generał gubernator Hans von Beseler ogłosił ochotniczy zaciąg do nowopowstającej armii polskiej, co ujawniło rzeczywiste intencje Niemiec.
Ochotników miały przyjmować lokalne komendantury utworzone w dużych jednostkach wojskowych. Jedna z nich powstała właśnie w Jabłonnie Nowej (przypomnijmy, że na naszej pocztówce widnieje stempel pocztowy z 16 grudnia!).
Oczywiście pod nazwą Jabłonna należy rozumieć garnizon Truppeubungslager Jablonna, czyli koszary położone w dzisiejszym Legionowie.
Po wycofaniu się Rosjan w sierpniu 1915 roku w koszarach została zakwaterowana niemiecka piechota rezerwowa.
10 kwietnia 1917 roku naczelnym dowódcą wojska nazywanego Polską Siłą Zbrojną Polnische Wehrmacht został sam von Beseler. Ważną rolę w tej formacji odegrali oficerowie legionowi Leon Berbecki – szef Inspektoratu Szkół Wojskowych i Henryk Minkiewicz – szef Inspektoratu Kursów Wyszkolenia. Według T. Radziwonowicza, biografa Minkiewicza, ten zasłużony w bojach legionista w 1917 roku kilkakrotnie przebywał w koszarach w Jabłonnie, biorąc udział w szkoleniu miejscowego garnizonu.
Cennych informacji ukazujących związki legionowskiego garnizonu z Polnische Wehrmacht udzielił Polikarp Wróblewski (1898-1983), żołnierz Polskiej Organizacji Wojskowej, mieszkaniec Chotomowa. W listopadzie 1918 roku dowodził 100-osobowym oddziałem POW, który rozbroił garnizon niemiecki w Legionowie. W relacji spisanej w 1972 roku na prośbę legionowskiego Klubu Oficerów Rezerwy czytamy:
„Pod naszym silnym naporem Niemcy opuścili rejon magazynów – wycofali się na prawą stronę koszar do garnizonu (…) W magazynach tych znaleźliśmy kilka tysięcy mundurów przygotowanych do umundurowania polskich żołnierzy na jakich Niemcy liczyli przy zapisywaniu ochotników do Wermachtu. W warunkach dla ochotników obiecywał dużo na swoich plakatach gen. gub. Beseler.” (Pisownia oryginalna – J. S.)
Wydaje się więc, że w legionowskich koszarach istniało na przełomie 1917/18 roku coś więcej niż zwykłe Biuro Werbunkowe. Prawdopodobnie ochotnicy przechodzili tu rodzaj kursu wstępnego, zanim trafili do właściwych obozów wyszkolenia Polnische Wehrmacht w Zegrzu i Zambrowie. W październiku 1918 roku formacja ta liczyła 4813 dobrze uzbrojonych żołnierzy. Miesiąc później przyczynili się oni znacznie do odzyskania przez Polskę niepodległości.
Jacek Szczepański
TEKST ARCHIWALNY